Prošlo je 45 godina o katastrofalnog zemljotresa u Crnoj Gori

Na današnji dan, prije tačno 45 godina, u 7 časova, 19 minuta i 50 sekundi, zemljotres intenziteta IX stepeni Merkalijeve skale, sa magnitudom od 7 Rihtera, izazvao je katastrofalna razaranja na cijelom Crnogorskom primorju, na dužini od preko 100 km, piše Bar info.

Epicentar ovog zemljotresa se nalazio u Jadranskom moru, između Ulcinja i Bara, na udaljenosti od 15 km od obale. Žarište potresa bilo je na dubini od 30 kilometara. Upravo zbog toga trus se žestoko osjetio u cijeloj Crnoj Gori, a podrhtavanje je zabilježeno čak i u višespratnicama u Beogradu.

Začula se prvo strahovita tutnjava, a ubrzo je počelo i podrhtavanje tla. Sa planina su se odranjala čitava brda stijenja i kamenja, a zgrade u centru grada su lelujale kao da su od gume. Samo jezgro Topolice bilo je obavijeno prašinom, jer je zgrada Opštinskog suda srušena do temelja.

Stakla velikih izloga u glavnoj gradskoj ulici su popucala, a stvari iz njih rasute po putu. Petospratni hotel “Agava“ raskrilio se poput harmonike i nalijegao na prvi sprat, međutim, niko od 30 gostiju i osoblja hotela nije poginuo, iako su skakali i sa najvisočijeg sprata na tlo. Bilo je i hrabrih ljudi, poput Boška Đurovića, Krsta Markovića i učenika Milojice Milićevića koji su uskakali u hotel dok je zemlja drhtala, u pokušaju da izvuku preživjele.

U Luci Bar naprsli su gatovi, džinovske dizalice iskočile iz svojih ležišta, a dva sata nakon zemljotresa izbio je požar u skladištu gata dva i progutao velike količine pamuka. Na rezervoarima na Volujici došlo je do naprsnuća i gorivo je počelo da ističe. Desetak brodova usidrenih u luci hitno je napustilo vezove.

Veoma je oštećena stara zgrada Bolnice, pa je 300 bolesnika moralo biti iznijeto u dvorište. Stari Bar je bio polusrušen, a više od 50% kuća je uništeno u Pečuricama, Zupcima, Dobroj Vodi, Šestanima, Krajini, Sutomoru, Mišićima, Čanju… Crmnica je najgore prošla – tu je bilo i najviše ljudskih žrtava, a kuće koje su “preživjele“ zemljotres mogle su se izbrojiti na prste.

Udarom zemljotresa nestalo je vode i struje, prekinute su sve PTT veze, a urušena je Jadranska magistrala prema Ulcinju i Petrovcu. Crmnički vijadukt je bio teško oštećen. Stradala je i pruga Beograd-Bar, od Skadarskog jezera do Sutomora i Bara. Kolosjeci, šine, mostovi, elektro-vučna postrojenja i signalno-sigurnosni uređaji su pokidani. Naprsli su portali na tunelima. Oštećene su mnoge zgrade i radionice pri željezničkim stanicama. Bar je, u svakom smislu, bio odsječeni grad.

Prva vijest o zemljotresu na Crnogorskom primorju u svijet je “otišla” zahvaljujući radio-amaterima i dopisniku “Politike“ Bošku Miloševiću, nepun sat nakon prvog udara. Milošević je dotrčao do Obalske radio-stanice Bar, gdje su bili dežurni Radivoje Todorović i Rašo Ulićević. Pošto nije bilo struje, Todorović je kucao duge i kratke znake na Morzeovom odašiljaču, Ulićević je pridržavao bateriju, a Milošević diktirao vijest upućenu Pomorskoj radio-stanici Dubrovnik. Već sat kasnije Ulićević i Todorović su uspjeli da uspostave i foničnu vezu s Dubrovnikom. Posredstvom Radio Titograda, sve jugoslovenske stanice su prenijele prvi iscrpniji raport Miloševića.

Radio amateri su čitavog dana izlazili u susret mještanima koji su pohitali ka trošnoj baraci (kasnije su prebačeni na trikonhos – crkvicu kod “Agave“, u kombi), gdje je bio smješten Bar-radio. Telegrafisti su primali poruke i prenosili ih širom zemlje. Ljudi su javljali prijateljima i rođacima da su živi.

Odmah nakon zemljotresa, u Baru se, na ledini ispred zgrade Opštine (današnja Vojno-pomorska uprava) kod trikonhosa, sastao Opštinski štab Civilne zaštite. Pristupilo se pružanju pomoći nastradalima, te uspostavljanju reda u gradu i prigradskim naseljima, u nastojanju da se izbjegne haos koji je bio na vidiku. Najteži ranjenici helikopterima su prebačeni za Titograd, a istim prevoznim sredstvom stizali su iz raznih krajeva zemlje ljekari za Bar. Pijaće vode nije bilo ni za lijek, a prvi su u pomoć pritekli Dubrovčani i dovezli brodom-cisternom neophodnu tečnost za stanovništvo. Bila je to prva humanitarna akcija nakon katastrofalnog zemljotresa.

U popodnevnim časovima 15. aprila uvedeno je vanredno stanje – zabrana prilaska stambenim objektima od 18 sati do 5 ujutro. Pred svakim objektom nalazile su se dežurne ekipe i pripadnici vojske koji su pazili da se neko ne vrati u kuće, ili da one ne dobiju “neželjene stanovnike”. Pristigli su i šatori za barsku Bolnicu, koja je tek u večernjim satima dobila struju iz agregata. Oko 21 sat, došlo je 7.000 litara vode iz Titograda, i data je bolnici i pekari.

Mnogi su hladnu noć 15. na 16. april proveli na livadama, iznijevši za djecu improvizovane krevete i pokrivši ih najlonom, dok su se stariji okupljali oko vatre. Jedan dio stanovništva je spavao u automobilima, oko 500 njih i na brodu “Sveti Stefan”, a ŽTO Titograd je na raspolaganje stavilo putničke vagone, pa su se mnogi odlučili na selidbu u voz.

Pošto je postojala opasnost od epidemije, pristupilo se vakcinaciji stanovništva. Voda je cisternama počela da se distribuira 16. aprila, a za gladno stanovništvo dijeljene su konzerve. Ubrzo su počela da pristižu ćebad, i ono najvažnije – šatori. Predsjednik SFRJ Josip Broz Tito je obišao Crnogorsko primorje i pozvao sve jugoslovenske narode da pomognu Crnoj Gori. Čitava zemlja podigla se na noge i uključila u davanje pomoći maksimalnom brzinom i intenzitetom.

Dva dana nakon zemljotresa, počeo je sa radom i Radio Bar, i dao nemjerljivi doprinos uspostavljanju normalnog funkcionisanja života, prije svega servisnim informacijama o distribuciji opreme i namirnica.

U danima (i nedjeljama) koja su uslijedile osposobljen je vodovodni i elektrosistem, a kroz opštinu (i sam centar grada) počela su nicati prava mala šatorska naselja. Svuda gdje je bilo zemlje i travnjaka (a bilo ga je kudikamo više nego danas), stvarane su naseobine – na livadi iza Lamela (današnja Pijaca), na mjestu gdje su danas kafići u Ulici Vladimira Rolovića – preko puta “Turista”, u Pionirskom parku (između “Agave” i tadašnje autobuske stanice), oko Poljoprivredne škole, Doma kulture, Pošte… Sve važnije opštinske institucije smještene su u šatorima ispred “Crvene banke”. U prigradskim naseljima šatori su podizani uglavnom nedaleko od domova. Život je počeo da se normalizuje u vanrednim uslovima, stanovništvo da odlazi na posao, a djeca u škole, uglavnom po šatorima i u montažnim objektima.

U zemljotresu iz 1979. godine izgubila je živote 101 osoba u Crnoj Gori (49 u Baru) i 35 u Albaniji. Povrijeđeno je više od hiljadu ljudi, a među njima 159 teško. Lakše i teže povrijeđenih samo u Baru bilo je preko 300. Velika je bila sreća što se zemljotres dogodio u nedjelju, pa nisu radile radne organizacije i ustanove, jer bi broj žrtava bio neuporedivo veći.

Ono što nije uspio da sruši zemljotres 15. aprila, dokrajčio je novi razorni udar – 24. maja iste godine. Bio je 8,3 jedinica Merkalijeve skale, sa epicentrom u Jadranskom moru između Budve i Ulcinja. U naredna četiri mjeseca evidentirano je 3600 zemljotresa, od čega sedam sa jačinom 7 Merkalija i dva sa jačinom od osam Merkalija. Do kraja 1979. godine registrovano je 90 jakih naknadnih zemljotresa, sa magnitudom većom ili jednakom 4 Rihtera, kao i skoro 10.000 slabijih potresa.

U Baru je u katastrofalnom zemljotresu uništeno 4.490 stanova, od toga u samom centru grada 370, te 5.344 stana (ili kuće) u privatnom sektoru. Potpuno je ruinirano 90.660 m2 poslovnog prostora u društvenoj svojini, a oštećeno 321.980 m2. Cifra je nešto manja kad je riječ o poslovnim objektima privatnih lica – uništeno je 14.120, a oštećeno 18.056 m2. Oštećen je 2.431 metar operativnih obala, više od 7 kilometara tunela, 31 kilometar željezničke pruge, 280 kilometara lokalnih puteva i 60 kilometara magistralnih, 17 km kanala i kolektora, 70 km vodovodne mreže…

Ukupna šteta na području Bara bila je oko 15,4 milijardi novih dinara, odnosno oko milijardu dolara. To je bilo ravno dvadesetogodišnjem društvenom proizvodu opštine Bar u tom periodu. Sanacija šteta od zemljotresa trajala je duže od decenije. Cijela Jugoslavija je pružala finansijsku pomoć Crnoj Gori tri godine, dok su zaposleni u Srbiji izdvajali gotovo 15 godina procenat od svojih ličnih dohodaka. U pomoć se uključila i međunarodna zajednica, finansirajući izgradnju nekih zdravstvenih i obrazovnih objekata u opštini.

Zemljotres iz 1979. godine je donio presudne promjene u arhitektonskoj, saobraćajnoj, ekonomskoj, u konačnici i demografskoj strukturi urbanog jezgra Bara. Nestala je naseobina promediteranskog tipa, u kojoj su se svi poznavali i međusobno posjećivali, a nastao konglomerat što je u decenijama nakon tragičnog događaja multiplicirao broj stanovnika, koji su sa sobom donijeli drugačije navike, obilježja i preference.