Najtiši evropski diktator koji je 40 godina držao milione ljudi u strahu

Univerzitetski predavač Antonio Salazar uspostavio je najdužu evropsku diktaturu. Umrli su Musolini, Hitler, pa čak i Staljin, a Salazar je držao sve portugalske podanike u strahu više od 20 godina . Uspio je da spasi zemlju od posledica Drugog svjetskog rata, ali je istovremeno stvorio sofisticiranu represivnu mašinu i decenijama pokušavao da spasi svoju imperiju krvlju od propasti. I ako su u Njemačkoj radni logori koji su bili nemilosrdni prema ljudima nestali pobjedom nad fašizmom, onda su u različitim dijelovima portugalskog carstva djelovali skoro do sredine 1970-ih. Tajna policija je tamo slala protivnike režima. Italijanski novinar Marko Ferari istražio je istoriju najduže evropske diktature – od njenih početaka 1930-ih, preko vremena Hitlera, Franka i Musolinija, do njenog pada 1970-ih. Aloonline.me objavljuje odlomak iz njegove knjige „Diktator koji je umro dvaput. Nevjerovatna priča Antonija Salazara.“

Koncentracioni logor na Zelenortskim Ostrvima

U nastojanju da uspostavi stalni zatvorski kompleks daleko od radoznalih očiju i dalje od porodica zatvorenika, specijalna policija je, kako je saopšteno dekretom od 23. aprila 1936. godine, osnovala koloniju maksimalnog obezbeđenja u naselju Šan Bom kod Tarafala, na ostrvu Santjago u Zelenortskim ostrvima.

Bilo je to svojevrsno Đavolje ostrvo – ozloglašeni zatvor u Francuskoj Gvajani.

U članu 2 uredbe navodi se da će u ovu ustanovu biti smješteni „osuđeni za političke zločine koji kaznu moraju da izdržavaju u izbjeglištvu, kao i oni koji su se u drugim zatvorima pokazali kao neosjetljivi na disciplinu ili opasni po druge zatvorenike“. „Logor spore smrti“ – tako nazvan Tarrafal zbog udaljenosti od zavičaja i potpune izolovanosti od lokalnog stanovništva, zbog loše ishrane, nedostatka vode, odvratnih higijenskih uslova, stalnih zaraznih bolesti i okrutnog postupanja sa zatvorenicima.

„Život političkih zatvorenika u radnom logoru Šan Beom bio je izolovan. Bila je to spora smrt u raznim oblicima: građanska, politička, ideološka, a ponekad i fizička zbog uslova pritvora, strogosti discipline, zatvorskog sistema i loše medicine – sve je to karakterisalo represivni aparat ovog logora.“

Tako je napisao Viktor Batista Baros u svojoj knjizi Koncentracioni logori na Zelenortskim Ostrvima iz 2009: Ostrva kao mjesta deportacije i zatočenja u eri nove države (Campos de concentracao em Cabo Verde: As ilhas como espacos deportacao e de prisao no Estado).

Skrivanje protivnika od očiju javnosti bez njihovog ubijanja je metod izmišljen da se javno mnjenje previše ne uznemirava. Zatvorenik je mogao da napiše pismo kući, iako pod cenzurom: to je ukazivalo na to da je živ i, po mišljenju režima, na njegovu potencijalnu reintegraciju u društvo. Tarrafal su ubrzo naselili opozicionari – socijalisti, komunisti, anarhisti, socijaldemokrate ili jednostavno sindikalisti, pacifisti, intelektualci i simpatizeri Španske republike u borbi protiv frankista.

Političkoj policiji je, prema sadašnjem zakonodavstvu, bila potrebna samo sjenka sumnje da u logor pošalje ljude koji su krivi ne toliko za nanošenje štete režimu, koliko za to što bi mu mogli nanijeti štetu. Uprava kolonije je prebačena na Ministarstvo unutrašnjih poslova, a ne na Ministarstvo pravde. Nije pravosuđe bilo odgovorno za kretanje i održavanje zatvorenika — to je bila odgovornost PVDE. Tarrafal je postao nešto kao feud Ministarstva unutrašnjih poslova, kojim direktno upravlja njegova moćna ruka, PVDE. Čak ni Ministarstvo kolonije i guverner Zelenortskih ostrva nisu mogli da se miješaju u poslove logora.

Ovaj logor postoji: to je sve što su znali. Tačnije, Ministarstvo kolonije se bavilo transportom zatvorenika (preko mornarice), ali to je sve.

Najmanje i najstrašnije mjesto u koncentracionom logoru nazvano je pomalo sadistički – „Tiganj“ ili „Toster“: „ljudsko zlo“, „kulminacija fizičkog i političkog nasilja nad osuđenima“, kako je pisao Baros.

Bila je to mala (tri puta tri metra) betonska konstrukcija sa gvozdenim blindiranim vratima, udaljena od drugih zgrada, bez ijednog drveta u blizini, po cio dan na otvorenom suncu. Zgrada je bila podijeljena na dvije ćelije sa malim otvorom iznad vrata.

Unutar svake komore bila su samo dva kontejnera: jedan sa vodom, drugi za prirodne potrebe.

Danju je vrućina bila zagušljiva, a noću je mali prostor bio pun komaraca i drugih insekata koji su mučili zatvorenike. Voda i hleb su davani svaka dva dana ili ređe.

Neki zatvorenici su u ovoj peći provodili i po mesec i po dana. Izvodili su ih samo jednom u tri nedelje (i onda noću) da podšišaju bradu, a zatim ih odmah vraćali.

Tek dolaskom novog direktora, kapetana Hozea Olegarija Antunisa (od 1940. do 1943.), životi zatvorenika su se poboljšali. Antunis im je dozvolio da čitaju knjige i igraju fudbal, povećao obroke hrane i medicinsku njegu, dozvolio im je da uzimaju ljekove koje im je poslala rodbina, a samo ih je u ekstremnim slučajevima slao na Toster.

Tarrafal je ponovo otvoren 1961. godine, kroz dekret br. 18.539 od 17. juna, koji je potpisao tadašnji ministar za prekomorske teritorije Adriano Moreira, kao radni logor Šan Bom za pobunjenike koji se bore za kolonijalnu nezavisnost.

Koncentracioni logori za antikolonijaliste su takođe osnovani u Misombu i Sao Nikolau u Angoli, u Mašavi i Madalanu u Mozambiku i na ostrvu Galinjas u Gvineji. Radni logor Šan Beom je čak i u poređenju sa prethodnim periodom smatran paklom – zbog ogromnog broja zatvorenika koji su bili u izuzetno teškim uslovima i bili su pothranjeni: strogo govoreći, niko o njima nije mario.

Umjesto smrtonosnog „Tiganja“, pojavila se mala Holandija – sićušna komora, 90 puta 90 centimetara širine i dužine, 1 metar i 65 centimetara visine. Sagrađena je pored kuhinja – ne samo da je dobijala toplotu od sunca, već se grijala i kuhinjskom peći, a unutra se nije moglo ni kretati ni stajati. Naziv „Mala Holandija“ skovali su zatvorenici. Govorili su to sa prezirom, nagovještavajući da su mnogi stanovnici Zelenortskih ostrva emigrirali u Holandiju u potrazi za boljim životom.

U dubinama zatvora Kakias

Vratio sam se u Kakias prvi put od mog užasnog otkrića 1974. godine, kada sam postao jedan od prvih stranaca koji je bio zatvoren u ovom ozloglašenom zatvoru pod portugalskim režimom. Danas se u bašti ispred zatvorske zgrade nalazi spomen-ploča sa natpisom: „Moram da prođem kroz gradove kao vjetar kroz pijesak, i otvorim sve prozore, i pokidam sve lance. Ovo su riječi koje je pjesnik Manuel Alegre napisao za portugalsku fado pevačicu Amaliju Rodrigez i Brazilku Mariju Betaniju.

Prošlo je 45 godina otkako je vjetar slobode potresao Evropu, a još uvijek se sjećam dana kada sam posjetio zatvor PIDE, u pratnji Viktora Neta i Manuela a Karvaljeira, tadašnjih lidera PCP. Postojao je dramatičan kontrast između beskrajnog prostranstva Kaksiaškog neba, stapanja sa ogromnim okeanom, i moćnog izgleda tvrđave.

Mladi vojnik sa dugom kosom uvučenom ispod beretke vodio nas je dugim hodnicima sa kaznenim ćelijama i prostorijom za posjete i pokazao nam mučilišta. Onda nam je konačno dozvolio da siđemo niz dugačko, usko stepenište koje je vodilo u tamnice zatvora. Pred našim očima otvorilo se nešto nalik podzemnom jezeru – ogromna lokva vode, iz koje su bukvalno nicali stubovi, podupirući zasvođenu tavanicu od cigle. Metalni prstenovi su ugrađeni u svaki betonski stub. Postojao je čak i čamac na naduvavanje, koji je, po svemu sudeći, služio za držanje na oku ljudi okovanih za stubove: bili su potopljeni u vodu do grla, i bili su primorani da ostanu budni da se ne bi udavili.

Armand Batista-Bastos rekao je nekoliko dana nakon Revolucije karanfila:

„Bio sam u neljudskoj mašini koja koristi ideologiju kao odgovarajući izgovor. Ovdje je najokrutnije uništen princip međusobnog poštovanja među ljudima. Svako ko je ovdje završio bio je podvrgnut ispitivanju i ponižavanju i vidio je kako mu se cio život srušio“.

Zatim smo posjetili prostorije za ispitivanje koje se nalaze na gornjim spratovima. Osoblje PIDE ih je nazivalo „apartmanima“: imali su sto, stolicu i klupu, krevet za spavanje, pa čak i toalet.

Mučenje je skoro uvijek počinjalo ujutru. Zarobljeni čovjek nije ni znao zašto je uhapšen: prema riječima ljekara, to je bio psihološki šok.

Hapšenje nije prijavljeno rođacima, koji su mogli samo da nagađaju šta se dogodilo. Bilo je zabranjeno čitati knjige i novine, bar u prvim danima. Jedini kontakt je bio sa tamničarima, koji nisu smjeli da razgovaraju sa zatvorenicima.

Ispitivanja su vršila četiri lica: inspektor, komandant brigade i dva oficira, koji su se ponekad smjenjivali. Svaki je igrao svoju ulogu za zatvorenika: jedan je bio „dobar“ momak, drugi je bio „loš“, treći je bio samo ravnodušni nadzornik, a poslednji je bio glavni koji je posmatrao promjene u ponašanju „zatvorenika“,  pokušavajući da ih protumači. Cilj je uvijek bio isti – naterati osobu da potpiše unaprijed pripremljenu izjavu u kojoj je ispitanik priznao razna krivična djela ili osudio druge osobe optužene za subverzivne aktivnosti.

Naglo su otvorili vrata ćelije i bacili novčiće na sto; zatvorenika su tukli, drogirali, terali da zauzme pozu statue ili da raširi ruke u stranu, kao na raspeću. Prisustvo ljekara bilo je obezbijeđeno samo u slučajevima teže torture, kada su nesrećnici dovedeni do amnezije ili delirijuma, halucinacija, problema sa mokrenjem ili kardiovaskularnog sistema. U nekim slučajevima fizička tortura je dovela do preloma ili modrica, koje su liječene na licu mjesta.

Pritvorenici su dobili šestomesečni istražni zatvor, koji je bio praćen stalnim mučenjem. Prvo ispitivanje je u proseku trajalo šest sati danju i šest sati noću. U međuvremenu su se starali da zatvorenik ne zaspi. Ako je ispitana osoba izjavila da ne smatra PIDE legitimnom institucijom, agenti su pobesnjeli. Mučenje lišavanjem sna trajalo je tri dana i tri noći.

Dokazi o mučenju

Tek sa padom Salazarovog režima i početkom rada Nacionalne komisije za podršku političkim zatvorenicima postalo je moguće prikupljanje dokaza. Neki dokazi su se pojavili posle 25. aprila 1974. godine.

Nešto od toga sam i sam čuo tokom te godine promjene, a nešto je preuzeto iz knjige PIDE: A Historia da Repressao, koju su uredili Aleksandar Manuela, Rožerio Karapinja i Dijas Neves. Ova knjiga, koju su napisali sami preživeli i objavljena u junu 1974, bila je jedna od prvih necenzurisanih publikacija.

Antonio Joakuim Gervasio, član Centralnog komiteta PCP i poljoprivredni radnik, osuđen je 22. februara 1972. na 11 godina i 8 mjeseci zatvora. „U trećem zatvoru u koji sam prebačen“, prisjeća se on, „tretirali su me kao gospodara u odnosu na prethodni. Ali ovo je bio varljiv utisak. U stvari, od 31. jula uveče do 17. avgusta uveče me mučio nedostatak sna. Uspio sam da spavam 7 ili 8 sati u noći između 16. i 17. avgusta. Tokom 18 dana mučenja, bio sam primoran da ostanem budan više od 400 sati!

Mučenje me je pretvorilo u jadnu ličnost, skoro pola leša, a moje stanje se pogoršavalo iz dana u dan

Činilo mi se da mi je glava ogromna, prazna, hladna. Tada me je uhvatila opšta malaksalost, koja se pretvorila u stanje mučne agonije. Snaga se postepeno topila, bolovi su se pojačavali, javljale su se vizuelne i slušne halucinacije. Učinilo mi se da svuda – po tijelu, u sobi – vidim pacove, paukove, kobre, zmije, stonoge. Čini se da je tako poznata stvar vizija, ali za mene su predmeti promijenili boju i povećali zapreminu, a zidovi kao da su se pomjerali. Postojao je osjećaj da odnekud iz daleka čujem vriske, skoro da sam prepoznao glasove prijatelja, stenjanje članova porodice. Stanje poludelirijuma i halucinacija dovodi do toga da zatvorenik ne razumije gdje je. On je na nekom neshvatljivom mjestu, u peru iz kojeg ne može da izađe. Kad više nemaš snage, ti mučitelji udaraju glavom o zid, završavaš na podu, a oni te iznova i iznova podižu.

Da bi vas držali budnim, ispuštaju različite zvukove, udaraju stolicama o zidove ili vrata, kucaju različitim predmetima po stolu i vrište sve u isto vrijeme. U glavi ti je takav urlik, kao da te udaraju čekićem. Kada dođete u stanje potpune iscrpljenosti, polivaju vas hladnom vodom od glave do pete uz karakteristični urlik, a zatim vas ubrizgavaju u najosjetljivije dijelove tijela.

Ukratko, ovo je okrutna i sofisticirana tortura koja doživotno podriva vaše fizičko i mentalno zdravlje – zbog nesanice i patnje, pogoršanja intelektualnih sposobnosti, neuroza ili drugih psihičkih problema.

Žurnal

PAŠKVILE ŽELJKA IVANOVIĆA NE IZDRŽE PROBU NI OD NEKOLIKO DANA

11:48 ∙ Stav ∙ 0

GDJE STE DANAS VELJI CRNOGORCI?

11:25 ∙ Stav ∙ 0

PRIJATELJSTVO KINE I SRBIJE JE NATOPLJENO ZAJEDNIČKI PROLIVENOM KRVLJU DVA NARODA

07:23 ∙ Stav ∙ 0

„MAKRON SE PONAŠA KAO ČVRST MOMAK“ Francuska poslala prvih 100 vojnika u Ukrajinu

00:30 ∙ Feljton ∙ 0

(NE)OČEKIVANO Umro je još jedan uzbunjivač koji je ukazivao o greškama na avionima Boing

14:21 ∙ Feljton ∙ 0

GUTANJE MILOJKOVE IZDAJE VODI U STVARANJE NATO SRBA U CRNOJ GORI

16:10 ∙ Stav ∙ 5

SVE JE POČELO INDIVIDUALIZMOM Dugin objasnio Karlsonu zašto Zapad ne voli Rusiju

09:20 ∙ Feljton ∙ 0

NESTOROVIĆ PRAVI MOST PREMA ĐILASU, BRISELU I VAŠINGTONU!

11:00 ∙ Stav ∙ 0

Prošlo godinu dana od epske pljačke u Kanadi u kojoj je ukradeno na hiljade zlatnih poluga

11:38 ∙ Feljton ∙ 0

MILO, IMALI SMO KADA UMIRATI OD STRAHA

11:12 ∙ Stav ∙ 0