REGAGEN: Na cijenu električne energije u narednoj godini utiče niz odluka

Na cijenu električne energije u narednoj godini utiče niz odluka, a za skoro polovinu računa za utrošenu struju, odluku donosi Elektroprivreda samostalno, i to u ulozi snabdjevača, saopšteno je iz Regulatorne agencije za energetiku i regulisane komunalne djelatnosti (REGAGEN).

Predstavnici regulatora su objasnili da iznos stavki na računu koje se odnose na korišćenje sistema i rad operatora tržišta električne energije utvrđuje REGAGEN na osnovu zahtjeva koje dostavljaju regulisane kompanije – Crnogorski elektroprenosni sistem (CGES), Crnogorski elektrodistributivni sistem (CEDIS) i Crnogorski operator tržišta električne energije (COTEE).

„Te kompanije su u roku, odnosno 31. avgusta, dostavili REGAGEN-u zahtjeve za utvrđivanje prihoda za narednu, 2024 i 2025. godinu. Zahtjevi su u cjelosti, sa svim zahtijevanim stavkama, dostupni javnosti od samog početka postupka. Dakle, već skoro dva mjeseca može se pristupiti zahtjevima kompanija putem internet stranice REGAGEN-a, koja je sve ovo vrijeme bila u funkciji“, rekli su predstavnici regulatora agenciji Mina-business.

Javno dostupni podaci upućuju da je CGES tražio godišnji prihod u prosjeku od 32 miliona eura, što je oko šest odsto više u odnosu na prihod koji je REGAGEN toj kompaniji odobrio za ovu godinu.

„Dok je CEDIS zahtijevao prihod u prosjeku od 112 miliona eura, što je oko 36 odsto više u odnosu na prihod koji je toj kompaniji odobren za ovu godinu, COTEE je zahtijevao oko jedan milion eura, odnosno 54 odsto više od prihoda odobrenog za ovu godinu“, dodali su iz REGAGEN-a.

Iz REGAGEN-a su kazali da je provjera utemeljenosti zahtjeva kompanija u toku, zbog čega je simuliranje mogućeg trenda cijena za korišćenje sistema spekulativno. Analiza zahtjeva CGES-a, CEDIS-a i COTEE-a koju sprovodi REGAGEN će, kao što je to bio slučaj i u prethodnim postupcima, takođe biti dostupna javnosti prije donošenja konačne odluke.

Zainteresovana lica mogu uzeti učešće u ovim postupcima tokom javne rasprave. Odluke REGAGEN će biti donijete do početka decembra.

„Pored navedenog, kupci električne energije plaćaju i naknadu za obnovljive izvore energije (OIE), koju utvrđuje Vlada, kao i porez na dodatu vrijednost (PDV) čiju stopu utvrđuje Skupština“, objasnili su iz REGAGEN-a.

Na pitanje da li će na povećanje cijene električne energije uticati to što su energetske kompanije značajno povećale broj zaposlenih, iz REGAGEN-a su odgovorili da se cijene za korišćenje prenosnog i distributivnog sistema električne energije, koje čine dio stavki na računu za utrošenu električnu energiju, zasnivaju na regulatorno dozvoljenom prihodu koji utvrđuje regulator.

„Dio tog prihoda čine troškovi na koje operatori sistema mogu uticati u koje spadaju i troškovi zarada. Regulatorni okvir koji je REGAGEN utvrdila za ovu kategoriju troškova ne dozvoljava prelivanje neopravdanih troškova, odnosno neefikasnosti poslovanja operatora, na cijene po kojima kupci plaćaju korišćenje sistema“, rekli su predstavnici regulatora.

Kako su objasnili, svako ostvareno uvećanje troškova operatora iznad utvrđenih troškova, ide na teret operatora, koji odgovara za raspolaganje prihodima i upravljanje imovinom privrednog društva u skladu sa Zakonom o privrednim društvima. Komentarišući mogućnost da se u Crnoj Gori kao maloj državi, dogode restrikcije struje, iz REGAGEN-a su saopštili da je uvođenje restrikcija posljednja u nizu mjera za sprovođenje za bilo koju državu, bez obzira na njenu veličinu.

„Ne treba zaboraviti da je obezbjeđivanje dovoljnih količina energije, koje su potrebne za život i rad građana i poslovanje i razvoj preduzeća i njihovo snabdijevanje na siguran, bezbjedan, pouzdan i kvalitetan način, od javnog interesa. Dakle, funkcinisanje i razvoj društva i ekonomije države počivaju na sigurnom snabdijevanju električnom energijom“, dodali su iz REGAGEN-a.

Stoga su, kako su naveli, u prvom redu energetske komanije, dužne da obezbijede potpunu raspoloživost i funkcionalnost proizvodnih objekata i sistema kojima upravljaju, kako bi se uvažio javni interes, što do sada nije bio problem. Ono što je za Crnu Goru dodatna prednost je njena, ne slučajno, izuzetno dobra povezanost sa svim susjednim elektroenergetskim sistemima.

„U posljednjih deset godina pojačani su prekogranični kapaciteti puštanjem u rad 400 kilovoltnog (kV) dalekovoda između Albanije i Crne Gore i podmorskog kabla između Italije i Crne Gore“, dodali su iz REGAGEN-a.

Predstavnici regulatora su naveli da bi restrikcije, kao posljednja mjera za sprovođenja, bile potvrda da javni interes nije osiguran.

„Dakle, dužnost svih relevantnih državnih institucija i energetskih subjekata u zemlji je da do restrikcija ne dođe“, poručili su iz REGAGEN-a.

Oni su saopštili da su cijene električne energije na dan unaprijed tržištima u Evropi (HUPX, SEEPEX, CROPEX i South Pool) u oktobru ove godine u prosjeku iznosile oko 220 EUR po megavat satu (MWh), što predstavlja pad cijena u odnosu na prethodne mjesece u ovoj godini.

Komentarišući situaciju koju najavljuje većina stručnjaka i političara da, iako imamo novca, nećemo moći da nabavimo električnu energiju, jer je, kako kažu, glavni problem hoće li biti struje, a ne njena cijena, iz REGAGEN-a su objasnili da proizvodnja električne energije u Crnoj Gori u najvećoj mjeri zavisi od hidroloških prilika.

„Poremećaji na tržištu prouzrokovani neočekivanim nedostatkom energije, koji se pominju, predstavljaju najgori mogući scenario u kome, prema Zakonu o energetici, Vlada ima ovlašćenje da preduzme posebne mjere“, objasnili su iz REGAGEN-a.

Komentarišući gubitke, iz REGAGEN-a su saopštili da su pored neizbježnih tehničkih gubitaka, koji zbog zakona fizike nastaju prilikom prenošenja elektične energije od elektrana do kupaca, u sistemu prisutni i netehnički gubici.

Operatori sistema, CGES i CEDIS, su izloženi troškovima za nabavku elektične energije za pokrivanje gubitaka.

„Ipak, gubici čije troškove snose korisnici sistema odnose se samo na tehničke gubitke. Trošak netehničkih gubitaka predstavlja isključivi trošak energetskih kompanija i isto je uređeno Zakonom o energetici“, rekli su iz REGAGEN-a.

Na pitanje ko zarađuje na prodaji električne energije za gubitke, iz REGAGEN-a su odgovorili da su to proizvođači, odnosno trgovci, koji električnu energiju prodaju operatoru prenosnog i distributivnog sistema.

„U prošloj i ovoj godini CGES i CEDIS su električnu energiju za pokrivanje gubitaka u sistemu dominantno nabavljali od EPCG“, dodali su iz REGAGEN-a.

Iz REGAGEN-a su, komentarišući globalna dešavanja, saopštili da globalno tržište energenata već od polovine prošle godine reaguje na povremenu neraspoloživost prirodnog gasa.

„Pet najvećih izvoznika prirodnog gasa je u godini prije energetske krize, 2020. godini, izvezlo količine ovog energenta dovoljne da podmire potrebe čak deset najvećih uvoznika. Stoga je jasno da problem može nastati kada, makar i privremno, prirodni gas iz jednog izvora, poput Rusije, nije više dostupan uvoznicima“, kazali su predstavnici regulatora.

Najveći uvoznici prirodnog gasa u Evropi su Italija i Njemačka. I dok su cijene prirodnog gasa i električne energije rasle, države u Evropskoj uniji (EU) su privremeno sprovodile različite mjere u cilju zaštite domaćinstava i/ili privrede.

Paralelno, pristupilo se analizama funkcionisanja tržišta u datim okolnostima i izradi izmjena i dopuna okvira kojima se uređuje njegov rad. Evropska komisija sprovodi aktivnosti na izmjenama tržišnog modela i pojačanju dinamike izgradnje novih obnovljivih izvora energije.

„U ovakvim okolnostima jasno je da povećanje udjela obnovljivih izvora energije ne predstavlja „samo“ instrument za borbu protiv klimatskih promjena, već i povećanje energetske bezbijednosti. Dakle, energetskom sektoru su nužni revidovani dugoročni ciljevi njegovog razvoja, definisanje srednjeročnih aktivnosti kako bi se isti postigli i sprovođenje privremenih mjera u cilju zaštite najugroženijih kategorija kupaca. Naravno, preduslov za navedeno su funkcionalne i efikasne institucije“, dodali su iz REGAGEN-a.

Na pitanje da li su mjere štednje koje sprovode građani i javne institucije djelotvorne u energetskoj krizi, iz REGAGEN-a su odgovorili da je energetska efikasnost neizostavni dio strategije razvoja energetike, kako globalno, tako i lokalno.

„Ono što je kod nje vidljivo u odnosu na ostale segmente energetike je da svaki pojedinac ili preduzeće u svojstvu kupca energenta, odnosno električne energije, svojim ponašanjem utiče na to da li će do ušteda doći. Nesporno je da je domaćinsko ophođenje prema energentima uvijek dobrodošlo i da je potrebno nastaviti sa podizanjem svijesti javnosti u oblasti energetske efikasnosti“ kazali su iz REGAGEN-a i dodali da je to stalan proces.

Ipak, kako su rekli, ne treba zaboraviti da mjere štednje počivaju na bihejvioralnoj ekonomiji.

„Šire okruženje, uključujuči i cjenovne signale, utiče na procjenu pojedinca da li cijeni nužnim ili isplativim primijenu mjera, odnosno smanjenje svojih potrebe za energentima ili se, pak, odlučuje za povećanje potrošnje zbog povećanja sopstvenog komfora“, zaključili su predstavnici regulatora.